Αγαπητοί γονείς,
Αυτό το μήνα σκέφτηκα να σας μιλήσω για τη σημασία του παιχνιδιού στη ζωή των παιδιών μας.
Τα τελευταία χρόνια και κυρίως μετά τη πανδημία και την επιβολή περιοριστικών μέτρων έχει παρατηρηθεί από τους επιστήμονες η μείωση του ελεύθερου παιχνιδιού και η αύξηση της χρήσης των ηλεκτρονικών συσκευών για ψυχαγωγία. Μελέτες καταδεικνύουν ότι οι συνέπειες αυτού του περιορισμού επιδρά καταλυτικά στην συνολική ανάπτυξη των παιδιών.
Το παιχνίδι αποτελεί σημαντική λειτουργία για την ανάπτυξη του ανθρώπου. Το να παίζεις ένα παιχνίδι σημαίνει να εμπλέκεσαι σε μία δραστηριότητα που κατευθύνεται προς την επίτευξη μίας συγκεκριμένης κατάστασης, χρησιμοποιώντας μόνο τα μέσα που επιτρέπονται από αυτούς τους κανόνες (Κάππας, 2005).
O Meckley (2002), επαναπροσδιόρισε τον ορισμό του παιχνιδιού ως μιας δραστηριότητας η οποία θα πρέπει να εμπεριέχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: (α) να είναι ελεύθερη επιλογή των παιδιών, (β) να κατευθύνεται από εσωτερικά κίνητρα, (γ) να παρέχει ευχαρίστηση και ικανοποίηση, (δ) να εμπλέκει ενεργά τους παίκτες, (ε) να είναι αυτο-κατευθυνόμενο και (στ) να έχει νόημα για το παιδί.
Το παιχνίδι δεν είναι μόνο ένας τρόπος για να περάσουν τα παιδιά ευχάριστα την ώρα τους, αλλά βοηθάει σε σημαντικό βαθμό στην ανάπτυξη του παιδιού. Δηλαδή, αναπτύσσει τις αισθήσεις του, την κοινωνικότητα του, την φαντασία του, την παραγωγή και χρήση της γλώσσας, καθώς και της γραφής. Το παιχνίδι έχει την ιδιότητα να σχετίζεται και σε ένα ακόμα σημαντικό κομμάτι της ανάπτυξης του παιδιού, στο να σχηματίσει το ίδιο το παιδί την αντίληψη για την πραγματικότητα, την αυτογνωσία, καθώς και να το προετοιμάσει για την ικανότητά του να δημιουργήσει νέα έργα.
Από την άλλη μεριά, οι γονείς αγχώνονται για τη σχολική επίδοση των παιδιών τους, από πολύ µμικρή ηλικία. Στο σχολικό πλαίσιο, ο χρόνος παιχνιδιού συνεχώς μειώνεται και το παιχνίδι αντιμετωπίζεται είτε ως µέσο ανάπτυξης δεξιοτήτων, είτε ως χρόνος διαλείµµατος από την πραγµατική µάθηση.
Το ελεύθερο, αδόµητο παιχνίδι κάποιες φορές θεωρείται χαµένος χρόνος, ενώ στην πραγµατικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο για την ανάπτυξη και τη µάθηση των παιδιών (Hewes, 2006).
Η άποψη ότι τα παιδιά χρειάζονται συνεχώς κάποιον επαγγελµατία, ώστε να τα διδάσκει γνώσεις και δεξιότητες, ενισχύει το αίσθηµα αποδυνάµωσης των γονιών για τον δικό τους ρόλο στην αλληλεπίδραση µε το παιδί τους. Τα παιδιά έχουν, λοιπόν, πολύ περιορισµένο ελεύθερο χρόνο και ωθούνται προς όλο και περισσότερες δοµηµένες και κατευθυνόµενες από ενήλικες δραστηριότητες, από όλο και µικρότερη ηλικία. Ακόµη, όµως, κι όταν ο χρόνος υπάρχει, οι ενήλικες κάποιες φορές αποφεύγουν να εκθέτουν τα παιδιά σε παιχνίδι έξω, λόγω φόβων πως θα κρυώσουν, θα λερωθούν, θα χτυπήσουν ή θα εκτεθούν σε µικρόβια.
Το παιχνίδι συμβάλλει στην κοινωνική αλληλεπίδραση, στην ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και την κοινωνική συνοχή. Όταν τα παιδιά παίζουν οµαδικά, µε αυθόρµητο τρόπο χωρίς την κατεύθυνση από τους ενήλικες, έχουν τη δυνατότητα να µάθουν να συνεργάζονται, να μοιράζονται, να διαπραγµατεύονται, να λύνουν τις διαφορές τους και να υποστηρίζουν τον εαυτό τους.
Ιδιαίτερα το παιχνίδι στην κοινότητα ή τη γειτονιά λειτουργεί και ως µέσον ανάπτυξης της κοινωνικής ενσωµάτωσης των παιδιών. Τα παιδιά που δεν παίζουν στο πλαίσιο της κοινότητας ή της γειτονιάς έχουν αργότερα σηµαντικές δυσκολίες για κοινωνική ενσωµάτωση και την αίσθηση ότι δεν ανήκουν κάπου, κάτι που µπορεί να οδηγήσει σε σε αντικοινωνική και παραβατική συµπεριφορά ή σε συµπεριφορά εκφοβισµού (bullying) (Gill, 2015, Kids Matter, 2012).
Επιπρόσθετα, όταν τα παιδιά παίζουν στη γειτονιά, οι γονείς τους έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν καλύτερα, να υποστηρίξουν ο ένας τον άλλον, αλλά και να ανταλλάξουν πληροφορίες για τον τρόπο που µεγαλώνουν τα παιδιά τους. Η µείωση του παιχνιδιού στη γειτονιά έχει όµως επιπτώσεις και στη δημιουργία και συνοχή συνολικά του κοινωνικού ιστού.
Επιπλέον περιορίζονται και οι κινητικές δεξιότητες των παιδιών. Η φυσική δραστηριότητα έχει μειωθεί, µιας και τα παιδιά είναι καθισµένα όλο και περισσότερο χρόνο κατά τη διάρκεια της ηµέρας, από όλο και µικρότερη ηλικία. Όταν τα παιδιά δεν παίζουν κινητικά παιχνίδια, συστηµατικά και µε επαρκή διάρκεια, ιδιαίτερα σε εξωτερικό περιβάλλον, έχουν περιορισμένες ευκαιρίες να αναπτύξουν τα αισθητηριακά ερεθίσματα καθώς και βασικές κινητικές δεξιότητες. Η φτωχή επεξεργασία των αισθητηριακών ερεθισμάτων από το σώμα και το περιβάλλον συνδέεται τόσο µε δυσκολίες στο συντονισμό της κίνησης, όσο και µε δυσκολίες στη ρύθμιση της διέγερσης και της συμπεριφοράς. Τα παιδιά µπορεί να έχουν δυσκολίες στις αδρές κινήσεις, όπως στο τρέξιµο, την ισορροπία, τις δεξιότητες στην µπάλα, τον κουτσό, το ποδήλατο, το σκαρφάλωµα.
Τέτοιου τύπου δυσκολίες µπορεί να επηρεάσουν τα παιδιά, πέρα από την κινητική τους ανάπτυξη, και στην κοινωνικοποίησή τους, η οποία συχνά γίνεται µε τα κινητικά παιχνίδια και τον αθλητισμό. Επίσης οι δεξιότητες αδρής κίνησης συνδέονται µε την ανάπτυξη της αίσθησης του σώματος, την ανάπτυξη καλής στάσης και τη σταθεροποίηση των κεντρικών αρθρώσεων, που είναι πολύ σημαντικά και για τις καθιστικές δραστηριότητες στο σχολικό περιβάλλον. Η µείωση του παιχνιδιού µπορεί να έχει επιπτώσεις και στις λεπτές κινήσεις των παιδιών. Μπορεί να έχουν δυσκολίες στους επιδέξιους χειρισµούς µε τα χέρια, τον έλεγχο των κινήσεων των µατιών, που είναι απαραίτητος για την ανάγνωση, το κράτηµα του µολυβιού και το συντονισµό µατιού χεριού, που συνδέονται µε δυσκολίες στη γραφή, τη χρήση εργαλείων όπως το ψαλίδι κ.λπ.
Πολλά παιδιά 3 και 4 χρονών έχουν την ικανότητα να χρησιµοποιήσουν ένα tablet, αλλά δεν έχουν αρκετή επιδεξιότητα στα δάχτυλα τους για να καταφέρουν απλές καθηµερινές δραστηριότητες.
Η µείωση του ελευθέρου παιχνιδιού έχει οδηγήσει σε µείωση της δηµιουργικότητας και πιο συγκεκριµένα σε µείωση της «δηµιουργικής επεξεργασίας», που αφορά την ικανότητα ανάπτυξης µιας ιδέας σε κάτι ενδιαφέρον και καινοτόµο. Ο Runco υποστηρίζει ότι η «δηµιουργική επεξεργασία» αποτελεί έναν από τους πιο αξιόπιστους δείκτες για τη µελλοντική επιτυχία των παιδιών, πιο αξιόπιστο και από τον δείκτη νοηµοσύνης και τους βαθµούς στο σχολείο.
Ο ρόλος του παιχνιδιού είναι κεντρικός για την υγεία και την ανάπτυξη των παιδιών. Ως κοινωνία, θα πρέπει να επανεκτιµήσουµε το ρόλο του ελεύθερου παιχνιδιού και να δηµιουργήσουµε τις κατάλληλες συνθήκες.
Τι μπορούμε να κάνουμε ως γονείς:
- Παρέχουµε ευκαιρίες για παιχνίδι σε εξωτερικούς χώρους.
- Εκθέτουµε τα παιδιά σε ποικιλία παιχνιδιών και δραστηριοτήτων, ώστε να έχουν θετικές εµπειρίες πολλών ειδών. Έτσι είναι πιο πιθανό να αποφύγουµε το µονόδροµο των ηλεκτρονικών µέσων, ιδιαίτερα όταν τα παιδιά φτάσουν σε µεγαλύτερη ηλικία.
- ∆ιαφυλάσσουµε την ισορροπία στο παιχνίδι του παιδιού, ώστε να είµαστε σίγουροι ότι τα καθιστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια δεν αντικαθιστούν σε µεγάλο βαθµό το ελεύθερο σωµατικό παιχνίδι.
- Αποφεύγουµε να δαιµονοποιούµε την τεχνολογία, αλλά προσπαθούµε να εξοικειωθούµε περισσότερο µε αυτή, καθώς µπορεί να είναι ένα µέσο ώστε να επικοινωνήσουµε µε τα παιδιά και να έρθουµε κοντά τους.
- Παίζουµε µε τα παιδιά ελεύθερα σωματικά και ηλεκτρονικά παιχνίδια .
Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας, Λαϊκά παιχνίδια
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Gill,T. (2015) Hackney Playstreets evaluation report. Hackney play association and Hackney Council. http://www.hackneyplay.org/wp-content/uploads/2015/02/Final-full-evaluation-report.pdf
Καλπογιάννη, E., Φύσσας, K., Αβδελίδου, E. (2015) Εγχειρίδιο προαγωγής του παιχνιδιού για παιδαγωγούς. Πρόγραµµα “Η ∆ύναµη του παιχνιδιού”. www.paizontas.gr.
Κάππας, Χ. (2005). Ο ρόλος του παιχνιδιού στην παιδική ηλικία. Αθήνα: Ατραπός.
Meckley, A. (2002.) Observing children’s play: Mindful methods. Paper presented to the International Toy Research Associa-tion, London, 12 August 2002.
Milteer, R., Ginsburg, K. (2012) The Importance of Play in Promoting Healthy Child Development and Maintaining Strong Parent-Child Bond: Focus on Children in Poverty, Pediatrics, 129: 204-213.
Runco, M.A. and Pina, J. (2013) The Oxford Handbook of the Development of Imagination. M. Taylor (Ed.), New York: Oxford University Press